Reiseliv 1: Reiseliv for framtida
Ein dag, medan eg jobba som prosjektleiar for berekraftig reiseliv i regionen, ringde ein innbyggar til meg. «Kva synes du eigentleg om cruise?» var spørsmålet. Underforstått: Du som jobbar med berekraftig reiselivsutvikling - du må ha ein meining.
Eg svarte: «Det er eigentleg feil spørsmål.»
For spørsmålet handlar i første omgang ikkje om kva type reiseliv vi vil ha, eller kva segment vi skal satse på. Det handlar om kva rolle reiselivet skal spele i samfunnsutviklinga vår. Om kva verdiar vi byggjer på. Om kva vi meiner er verdt å ta vare på.
Fyrst når vi har svar på det, kan vi vurdere om premissa for cruise eller andre typar turisme er forenelig med den framtida vi ønskjer å skape. Først då kan vi finne ut kva som er berekraftig, i brei forstand. Berekraft som handlar om både miljø, samfunn og menneske.
Og det er dette eg opplever at vi stadig gløymer. At vi går rett til tiltaka, før vi har stilt dei viktigste spørsmåla.
Når verdsreisene landar i stova di
Det skjer noko i verda no. I møte med klimaendringar, økonomisk ulikskap og sosial utmattelse.
Midt i dette står reiselivet. Ein av dei raskast veksande næringane globalt, men òg ein av dei mest sårbare, både for ytre kriser og indre slitasje.
Det som ein gong var ein draum om å opne verdsbilete og dele naturskattar, har for mange blitt ei kjelde til uro, press og tap av meining.
I Barcelona gjekk store folkemengder i protest mot turismen i 2024 – ikkje fordi dei hatar besøk, men fordi dei ikkje lenger har råd til å bu i sin eigen by.
I Venezia vert det innført inngangsbillett for dagsbesøkande, som eit forsøk på å regulere presset frå fleire millionar årlege turistar.
I Amsterdam, Dubrovnik, Bali, Mallorca – historia gjentek seg: Turismen blir ikkje lenger berre ønskt velkommen, men sett under kontroll.
Og det som skjer der ute, speglar seg òg i det som skjer her heime. Det kjem i kvardagslege samtalar, i mellomromma, i det som ikkje blir sagt, men som kjennest.
Når bustader blir feriehus, og dei unge ikkje får innpass.
Når turisttrafikken tek over sentrum, men ikkje økonomien til kommunen.
Når naturperlene blir “innhald”, men ikkje verdsett, forvalta eller forstått.
Når festivalar og cruiseskip kjem og går, men innbyggarar, frivillige og faste arbeidarar sit igjen med slitasjen.
Dette handlar ikkje berre om turistar. Det handlar om systemisk ubalanse.
Når systema ikkje snakkar saman
Gjennom nokre års arbeid med berekraftig reiseliv har eg sett dei same barrierane gå igjen, både i store og små prosessar:
Manglande heilskap: Politikk, forvaltning, næring og lokalsamfunn opererer ofte som parallelle spor, utan felles kart eller kompass. Når systema ikkje snakkar saman, finst det heller inga samla retning.
Strategiar utan forankring: Nasjonale og regionale mål blir sjeldan levande utan forankring i lokale verdiar, behov og kapasitet. Når aktørar set i gong eigne strategiar utan å knyte desse til fellesskapet, blir innsatsen fragmentert og visjonar forblir ord, ikkje handling. For å skape reell endring må strategiane forankrast i lokalsamfunnet og samsvare med deira kontekst.
Tidsavgrensa prosjektkultur: Prosjekt kjem og går, men etterlet seg sjeldan varige strukturar eller samspel. Utan langsiktig tenking, fell mykje mellom prosjekta, og mellom aktørane.
Tap av eigarskap og historie: Forteljinga om reiselivet blir ofte forma utanfrå – for marknadsføring, ikkje innanfrå – for fellesskap. Når vi mister røtene våre, mister vi òg krafta til å byggje noko som varer.
Manglande kapasitet: Kommunar og små reisemål har ofte ikkje ressursar til å drifte heilskapleg utvikling. Når kvardagen er prega av operativt ansvar, blir det lite rom for samskaping, koordinering strategiarbeid og langsiktig kvalitetsbygging.
Manglande kunnskap: Vi treng kunnskap om marknader, digitalisering, grøn omstilling, produktutvikling, vertskap og kundeoppleving. Men berekraft krev òg transformasjonskompetanse. Det finst ein heil kunnskapsbase innan kvalitetsutvikling, systemteori og endringsleiing som altfor sjeldan blir trekt inn i reiselivet.
Fravær av integritet i praksis: Berekraft blir redusert til eit marknadsord eller eit tilleggspoeng, framfor å vere ein integrert verdi i utviklinga. Når økonomisk vekst får vere det overordna målet, utan at vi stiller spørsmål ved kva det kostar samfunnet, naturen og menneska, mistar vi retninga.
Utmattelse og meiningsløyse: Når folk ikkje ser samanhengen mellom innsatsen sin og det som faktisk skjer, eller når retninga stadig skiftar, mister vi meining og drivkraft. Berekraftig utvikling krev ikkje berre system og struktur, men menneske som kjenner seg sett, lytta til og som opplever at dei er ein del av noko større.
Spørsmålet er: Kven eig eigentleg historia om reiselivet? Og: Kva skjer med oss når vi blir tilskodarar, og ikkje deltakarar, i utviklinga av våre eigne samfunn?
Derfor bevegar eg meg vidare
For det er ikkje fleire tiltak vi treng, men eit anna utgangspunkt. Vi kjem ikkje vidare om vi forsøker å løyse problema innanfor dei same strukturane og tenkemåtane som skapte dei.
Vi treng eit nytt språk. Eit nytt blikk. Ei ny ramme.
Eller kanskje noko som ikkje er nytt i det heile, men som tek vare på det vi eigentleg veit:
At vekst ikkje er det same som vitalitet.
At system utan liv, ikkje er berekraftige.
At utvikling utan røter, raknar.
Kanskje treng vi ikkje fleire strategiar, men betre samtalar.
Kanskje treng vi ikkje eit nytt system, men eit system som kan romme liv.
Før vi vel kva slags reiseliv vi vil ha, må vi vite kva slags samfunn vi vil byggje.
Difor vil eg i neste innlegg dele det eg kallar ein heilskapleg tilnærming til reiseliv – ein modell der struktur, kultur og prosess spelar saman.
Ein modell som ikkje gir alle svar, men som gjer det mogleg å stille betre spørsmål.
Reiseliv 2: Eit heilskapleg reiseliv