Reiseliv 2: Eit heilskapeleg reiseliv
Reiselivet er ikkje ein isolert sektor. Det er ein vev av liv: Natur, kultur, næringsliv, infrastruktur, forvaltning, menneske, utfordringar og moglegheiter, som verkar saman i stadig rørsle. Å arbeide heilskapleg med reiseliv betyr å sjå denne veven, og å skape strukturar som held det saman, utviklar det og forankrar det i både lokal røynd og overordna mål.
Kvifor ein modell?
I mitt arbeid med berekraftig reisemålsutvikling kjende eg ofte på eit gap: Mellom det eg gjorde og dei eksisterande systema eg skulle virke innanfor. Eg har opplevd å stå litt på sida og kikke inn, å leite etter eit rammeverk som kunne halde fast på heilskapen og gjere berekraft til ein reell drivkraft, ikkje som eit tillegg eller ei sjekkliste, men som ein integrert kraft i sjølve kjernen av arbeidet.
Difor har eg satt saman ei systemisk tilnærming til heilskapleg reisemålsutvikling. Ei modell som ikkje fortel kva som skal gjerast i detalj, men som gir ein struktur for korleis vi kan skape samanheng, retning og utvikling i det vi gjer. Ei ramme som byggjer bru mellom kompleksiteten i det levande reiselivet og dei styringsverktøya og prosessane vi har.
Modellen byggjer på tre system:
Planleggingssystemet – det som gir retning
Styringssystemet – det som balanserer, måler, vurderer og prioriterer
Transformasjonssystemet – det som lyttar, lærer, forbetrar og fornyar
Dette er ikkje ei lineær oppskrift, men ein sirkulær prosess. Ein struktur for samspel mellom menneske, fag og interesser. Eit systemisk rammeverk for å skape verdi, ikkje berre i målingar, men i levd liv.
Planleggingssystemet: å forstå heilskapen
Planleggingssystemet er grunnmuren. Her definerer vi formål og retning, og identifiserer dei viktigaste elementa i systemet – natur- og kulturressursar, lokalsamfunn, infrastruktur, næring, forvaltning og styringsdokument.
Dette må forståast som eit system, ikkje som enkeltståande delar. Og det må favne både struktur og kultur:
Struktur: Dei formelle rammene: Aktørar, ressursar, planar, regelverk, strategiar.
Kultur: Dei uformelle haldningane, verdiane og samarbeidsmåtane som formar faktisk praksis.
Ein god planlegginsstruktur skaper balanse mellom styring og lokal tilpassing. Den gir klar retning, men også rom for medverknad, fleksibilitet og samskaping.
Den skal ikkje berre peike ut kursen. Det må forankrast lokalt, samhandle regionalt og støtte opp om nasjonale mål.
Balansert styringssystem: å forstå samanhengane
Eit heilskapleg system er meir enn summen av delane. Det handlar om korleis delane er organisert, og korleis dei rører seg i relasjon til kvarandre.
Det balanserte styringssystemet skaper struktur for samspel:
Kven har ansvar for kva?
Kva indikatorar gir meining, og korleis tolkar vi dei i samanheng?
Korleis blir data og innsikt brukt til å ta gode beslutningar?
I berekraftig utvikling må fokuset flyttast frå kortsiktig vekst og gjesteopplevingar til verdi for heile lokalsamfunnet, over tid. Resultat og rapportar er ikkje mål i seg sjølv, men levande verktøy for felles læring, ansvar og retning.
Det handlar ikkje berre om å styre, men om å dele ansvar og skape engasjement på tvers av sektorar og nivå.
Transformasjonssystemet: å lytte og justere
Ingen strategi varer evig. Reiselivet skjer i rørsle, i møte mellom folk, i skiftande rammevilkår, i endra behov og verdiar. Derfor treng vi eit system for læring, forbetring og fornying.
Transformasjon skjer på tre nivå:
Strukturell endring: Justering av lover, reglar, ressursflyt og praksis.
Relasjonell endring: Styrka tillit, samskaping og maktbalanse.
Transformativ endring: Ny forståing, nye tankesett, endra førestillingar.
Systemet må støtte samspel mellom desse nivåa. Det må gi rom for både læring, feiling og ny innsikt. Det må hjelpe oss å forstå kva som gir verdi og utvikling, og kva som tappar.
Det er her endringa skjer, ikkje i tiltak åleine, men i det levande systemet: i samtalane, justeringane og fellesskapet.
Systemisk samspel: berekraft som eit tråd i veven
I eit systemperspektiv er berekraft ikkje ein verdi på sida av drifta, men eit uttrykk for korleis vi arbeider. Korleis struktur, kultur og prosess verkar saman.
Når berekraft blir ein del av heile systemet, ikkje noko som kjem i tillegg, skjer det noko:
Vi planlegg ikkje berre for vekst, men for balanse
Vi styrer ikkje berre etter mål, men etter meining
Vi utviklar ikkje berre reisemål, men fellesskap
Då vert berekraft ikkje eit ekstra ansvar for nokon få, men ei naturleg følgje av eit system i samspel.
Vi kan ikkje snakke om berekraft utan å snakke om liv.
Og vi kan ikkje snakke om liv utan å forstå systema det lever i.
I det tredje innlegget i serien tek eg eit steg tilbake, og samstundes eit steg djupare, til økologisk berekraft.