Reiseliv 5: Ei ny retning

I møte med reiselivet sine utfordringane har eg byrja å leite etter noko meir grunnleggande. Finst det måtar å utvikle reiselivet på som tek utgangspunkt i det menneskelege, ikkje berre det marknadsmessige?

Eg trur det.

For min del har fire sanningar kome attende, igjen og igjen. Dei fungerer som kompass når kartet ikkje stemmer, og som språk når system og måleparameter blir for trange.

Evna vår til å øydeleggje speglar evna vår til å hele

Vi kan reparere. Vi kan gjenreise. Vi kan byggje opp att det som er brote ned. Det handlar ikkje berre om bygningar eller naturinngrep – men om relasjonar, tillit, samspel. Heile lokalsamfunn kan finne tilbake til livskraft gjennom å styrke desse banda.

Å hele er ikkje ein "myk verdi", det er fundamentalt systemarbeid. Det krev langsiktig prosesskompetanse, og mot til å møte det som ikkje kan målast med ein gong.

Språket er ein nøkkel til endring

Måten vi snakkar om reiseliv på – om utvikling, berekraft og samarbeid – formar også måten vi forstår det på. Dersom språket er fullt av krav, rapportering og måltal, utan rom for undring, relasjon og meining, då mister vi den menneskelege drivkrafta i endringsarbeidet.

Å finne eit språk for det vi erfarer, det vi drøymer om, og det vi ikkje heilt har ord for – det er i seg sjølv ei transformativ handling.

Derfor treng vi nye samtalar. Nye forteljingar. Nye metaforar og bilder som gjer det mogleg for fleire å kjenne seg igjen og finne retning i lag.

Vi kan regulere oss sjølve, men ikkje aleine

Mykje av det som stoppar utvikling, handlar ikkje om fag, men om kapasitet: mental, emosjonell og fysisk kapasitet. Vi undervurderer betydninga av kvile, bevegelse, pust og nærvær, som heilt nødvendige ressursar i møte med kompleksitet og endring.

Å stå i endring over tid krev meir enn motivasjon, det krev forankring i kropp, rytme og liv. Og det krev fellesskap.

Vi kan forme omgjevnadene våre

Det er mogleg å skape rom for medverknad, forankring og fellesskap, men ikkje utan vilje til å tenkje annleis. Når folk ikkje blir sett, høyrde eller teke med, blir dei passive tilskodarar i eigen heimstad.

Ein berekraftig reiselivsstrategi må ha som mål å ivareta lokal autonomi og fellesskap, ikkje berre optimalisere gjestestrømmar. Det krev at vi jobbar med det sosiale som ein likeverdig dimensjon, ikkje som ein fotnote.

Vi må bygge på noko djupare enn mål og tiltak
I møte med krav om dokumentasjon, effektivitet og måloppnåing, står vi i fare for å miste det vi eigentleg skal ta vare på. Utan eit verdimessig anker driv vi medvinds i system vi kanskje ikkje eingong har valt sjølve.

Verdigrunnlag handlar ikkje berre om fine ord i ein strategi. Det er det som held oss fast i stormen, og som gjev retning når kartet ikkje stemmer. I reiselivssamanheng betyr det å vite kva vi står for, kven vi står saman med, og kvifor vi gjer det vi gjer. Det handlar om å forankre utvikling i noko som er større enn oss sjølve, i naturen vi er ein del av, i relasjonane vi inngår i, og i historia og framtida til stadene vi er med på å forme.

Når vi overser desse vesentlege aspekta ved det å vere menneske, frarøvar vi lokalbefolkninga evna til å samskape og ta tilbake autonomi. Vi risikerer å skape utvikling som går føre seg utan dei det gjeld, i staden for med.

Når vi bygger frå denne forankringa, blir ikkje bærekraft eit mål i seg sjølv, men ein naturleg konsekvens.

Vi treng ikkje berre fleire tiltak, vi treng kompetanse på endring

Det er mykje snakk om kompetanse i reiselivet: Vi treng kunnskap om marknader, digitalisering, grøn omstilling, produktutvikling, vertskap og kundeoppleving.

Alt dette er viktig. Men vi snakkar for sjeldan om det som faktisk avgjer om utvikling blir berekraftig:

• Korleis endring skjer

• Korleis vi held rom for transformasjon

• Korleis vi jobbar med forbetring som ei kontinuerleg praksis, ikkje berre som prosjektmål

Berekraft krev transformasjonskompetanse. Det finst ein heil kunnskapsbase innan kvalitetsutvikling, systemteori og endringsleiing som altfor sjeldan blir trekt inn i reiselivet.

Det handlar om:

• Å forstå mellommenneskelege prosessar

• Å leie gjennom kompleksitet og motstand

• Å bygge endringskultur, ikkje berre levere rapportar

• Å arbeide med refleksjon og læring, ikkje berre KPI-ar

• Å halde retning over tid, når energien dabbar av, og nye prosjekt kjem og går

Reiselivet er fullt av eldsjeler, idéar og initiativ. Men utan prosesser som forankrar, samordnar og tek vare på både folk og retning, så forsvinn mykje av krafta.

Kompetanse på transformasjon er ikkje «myk», den er heilt grunnleggjande for systemisk utvikling.

Når vi ikkje kan snakke om feil, kan vi heller ikkje lære

I ein prosjektkultur der alt skal «leverast» og visast fram, gløymer vi at utvikling skjer gjennom prøving og feiling. Forbetring krev:

• At vi ser avvik som læring, ikkje som truslar

• At vi har rom for ubehaget som følgjer endring

• At vi byggjer ein kultur der folk tør å seie: «Dette fungerer ikkje. Kva kan vi gjere annleis?»

Ei systemisk tilnærming til reiselivsutvikling

Dersom vi skal lukkast med berekraft i reiselivet, kan vi ikkje starte med måling, merking og marknadsføring. Vi må starte med samanheng. Med verdival. Med forståing av kva slags samfunn vi eigentleg utviklar, og kven vi gjer det for.

Eg har utvikla ei tilnærming som kan brukast som eit kompass i dette arbeidet. Den er ikkje eit verktøy for å kontrollere, men for å halde rom. For å stille betre spørsmål. For å sjå utvikling i samanheng:

Det gløymde fundamentet: Verdiar og samfunnsretning

Vi må starte med spørsmåla vi ofte hoppar over:

• Kva samfunn vil vi skape?

• Kva rolle skal reiselivet spele?

• Kva verdiar skal liggje til grunn?

Dette er det normative grunnlaget for berekraft. Utan dette blir måla innhaldslause.

Frå symptom til system

Mykje av dagens innsats handlar om å løyse problem som allereie har oppstått: trafikk, overturisme, mangel på bustader, utbrent arbeidskraft.

Men desse er symptom, ikkje årsak. Årsakene ligg ofte i:

• Fragmentert ansvar

• Manglande involvering og samhandling

• Prosjektkultur utan langsiktigheit

• Manglande forankring i lokal identitet og eigarskap

Tiltak utan forståing kan forsterke det vi prøver å løyse.

Tre kraftfelt i utvikling: struktur, kultur og prosess

Berre når desse tre arbeider saman, skjer reell utvikling:

• Struktur: ansvar, system, ressursar og styring

• Kultur: forteljingar, verdiar, eigarskap og identitet

• Prosess: kvardagsliv, utviklingsarbeid, læring og samskaping

Dette er kreftene som gjev berekraft liv og legitimitet.

Frå styring til samspel

Vi treng ein overgang frå kontroll til kontakt:

• Frå planlegging ovanfrå → til medskaping nedanfrå

• Frå effektivisering → til vitalisering

• Frå ekspertstyring → til relasjonell utvikling

Det er i møte mellom menneske at system endrar seg.

Visjonen: Eit vitalt og berekraftig lokalsamfunn

Målet er ikkje fleire prosjekt, fleire rapportar eller fleire turistar.

Målet er livskraft:

• Eit reiseliv som ikkje tappar, men nærar

• Eit system som vernar menneske og natur

• Eit samfunn som står stødig, ikkje fordi alt er perfekt, men fordi det er forankra

Mennesket i sentrum: Heling, relasjon og livskraft

I kjernen står mennesket:

• Kva opplever vi som meiningsfullt?

• Kva har vi kapasitet til å bære?

• Kva treng vi for å kome vidare, som samfunn og som enkeltmenneske?

Dette er det indre arbeidet som ofte manglar i ytre tiltak. Her hentar eg inspirasjon frå opplevelsesøkologi: ei tilnærming som held saman rytme, relasjon og røter: Opplevelsesøkologi – å sanse sammenhengen — Flow Studio

Denne tilnærminga er ikkje eit svar, men eit språk for å snakke betre saman. Mellom aktørar, forvaltarar, grunneigarar, lokalbefolkning, tilreisande og natur.

Den minner oss på at før vi spring vidare med neste tiltak må vi vite kvar vi vil, kvifor det betyr noko, og kva vi eigentleg er ein del av.